Hưng Hóa là một giáo phận có diện tích rộng lớn nhất Việt Nam với 58.000 km2, nằm trên địa bàn 10 tỉnh thành miền Tây Bắc, trải dài từ đồng bằng Bắc Bộ – nơi có hai dòng sông: sông Hồng và sông Đà uốn khúc giữa những cánh đồng màu mỡ phì nhiêu; qua miền trung du với những rừng cọ đồi chè bao la bát ngát; lên đến tận miền thượng du với cao nguyên đá Đồng Văn, với đỉnh Phanxipan được mệnh danh là “nóc nhà Đông Dương” có độ cao 3.143m, và dãy Hoàng Liên Sơn trùng trùng điệp điệp…
Với 28/54 dân tộc, mảnh đất miền thập tỉnh Tây Bắc này vừa phong phú đa dạng về ngôn ngữ, về sắc tộc vừa là cái nôi của nền văn hóa và lịch sử Việt Nam với truyền thuyết Sơn Tinh Thủy Tinh gắn liền với dãy núi Tản Viên Ba Vì, hay đền Âu Cơ, đền Hai Bà Trưng, Đền Hùng… Đặc biệt, Hưng Hóa còn là nơi có pháp trường Năm Mẫu, nơi các thánh Tử Đạo Việt Nam đã anh dũng hy sinh để làm chứng cho đức tin. Vì thế, có thể nói Hưng Hóa là nơi ghi dấu chứng tá đức tin sống động với những trang sử oai hùng của các thánh tử đạo Việt Nam, và cũng là nơi đón nhận Tin Mừng khá sớm, vào khoảng thế kỷ 17. Trải qua biết bao thăng trầm lịch sử, hạt giống đức tin ấy vẫn luôn tràn trề sức sống, không ngừng phát triển và sinh hoa kết trái ngọt lành.
Ngược dòng thời gian, trở về với thời kỳ “khởi nguyên” của Giáo phận, cách đây 125 năm, ngày 15.04.1895, Tòa Thánh tách Hưng Hóa từ giáo phận Tây Đàng Ngoài (Hà Nội) thành một giáo phận mới, đặt tên là Thượng Đàng Ngoài hay còn gọi là giáo phận Đoài và bổ nhiệm Đức cha Paul-Marie Ramond Lộc là Giám mục Tiên Khởi. Khi đó giáo phận Đoài chỉ có 24 linh mục, 11 giáo xứ, 96 giáo họ với tổng cộng 17.000 nhân danh. Với con số ít ỏi đó, cộng với muôn vàn khó khăn do hoàn cảnh xã hội, thiếu thốn về cơ sở vật chất, cuộc sống của người dân còn quá nghèo, địa bàn hoạt động rộng lớn mênh mông và núi rừng trùng điệp vô cùng hiểm trở... Thế nhưng, qua dòng thời gian, nhờ ơn Chúa và sự chèo lái của các vị chủ chăn, cùng với những nỗ lực của cộng đoàn dân Chúa đã làm cho đời sống giáo phận xứ Đoài ngày một khởi sắc hơn.
Tên gọi Hưng Hóa bắt nguồn từ điểm tọa lạc đầu tiên đó là tỉnh Hưng Hóa (nay là thị trấn Hưng Hóa, huyện Tam Nông, tỉnh Phú Thọ). Tuy nhiên, khi cuộc chiến tranh Việt - Pháp bùng nổ, ngày 02.11.1950, Đức cha Jean-Marie Mazé (Kim) quyết định dời Tòa Giám mục về Sơn Tây, thuộc tỉnh Sơn Tây cũ, nay là thị xã Sơn Tây, thành phố Hà Nội. Dù Tòa Giám mục đã phải di chuyển đi nơi khác nhưng cái tên Hưng Hóa thân thương vẫn được giữ lại cho đến ngày hôm nay.
Trải qua 125 năm hình thành và phát triển với bao khó khăn, thử thách cùng những biến động của lịch sử, nhưng nhờ sự yêu thương quan phòng và che chở của Thiên Chúa, cùng với một đức tin mạnh mẽ, can trường của bao thế hệ người con Hưng Hóa đã gìn giữ và làm cho hạt giống Tin Mừng của cha ông được nảy nở và không ngừng lớn mạnh. Ngày nay, giáo phận Hưng Hóa đã có tới 261.119 tín hữu, 117 giáo xứ và 20 chuẩn xứ, gần 700 giáo họ, 162 linh mục gồm 127 linh mục giáo phận và 35 linh mục dòng, 1 thầy phó tế, 11 Đại chủng sinh đã học xong, 120 đại chủng sinh đang theo học tại các chủng viện, 56 tiền chủng sinh, 200 tu sinh nam nữ; 20 nữ tu thuộc dòng Giáo Hoàng, 399 nữ tu dòng Mến Thánh Giá Hưng Hóa và 1.880 Giáo lý viên đang hoạt động.
Nhìn lại hành trình 125 năm lịch sử với lòng tri ân, giáo phận Hưng Hóa tạ ơn Chúa và ghi khắc công ơn các vị tiền bối đã dày công gầy dựng, gìn giữ và làm nên một Hưng Hóa lớn mạnh, kiên vững như ngày hôm nay.
